Jakie tradycyjne odmiany moglibyśmy wykorzystać w uprawach sadowniczych ekologicznych? Przedstawiamy charakterystykę wiśni szklanki i czerechy.
Szklanki - Amarello
Grupa wiśni szklanek różni się wyraźnie od sokówek, barwą soku, barwą i strukturą miąższu oraz smakiem. Szklanki mają sok bezbarwny. Drzewa szklanek w latach powojennych występowały dość powszechnie przy zagrodach wiejskich. Rozmnażały się często samoistnie, przez odrosty korzeniowe lub przez nasiona. Stąd też na terenie Polski występowała ogromna zmienność wśród tej grupy wiśni. Różniły się one między sobą wieloma cechami, w tym także jakością i smakiem owoców. Niektóre, najwartościowsze genotypy szklanek zostały zebrane z terenu Polski przez pracowników Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa (obecny Instytut Ogrodnictwa) i są utrzymywane w krajowej kolekcji odmian roślin sadowniczych. Można je w razie potrzeby przywrócić do uprawy. Starsi konsumenci z sentymentem wspominają smak tych wiśni. Spożywane były głównie jako owoce świeże, ale wykorzystywano je też przetwórczo, zwłaszcza na kompoty. Szklanki miały delikatną strukturę miąższu, a niektóre z nich wyróżniał wykwintny smak. Istotną cechą drzew wiśni szklanek była mała podatność na choroby i mróz. Jednak z towarowej uprawy zostały one wyparte przez wiśnie sokowe. Poniżej scharakteryzuję kilka odmian szklanek występujących w skierniewickiej kolekcji.
- Wczesna Ludwika
To szklanka, pochodząca z Niemiec. Drzewo rośnie silnie, tworzy szeroką, kulistą koronę, umiarkowanie zagęszczoną, z wiotkimi i lekko zwisającymi pędami. W okres owocowania wchodzi wcześnie. Jest wytrzymałe na mróz, a pąki kwiatowe są mniej wrażliwe na przymrozki niż u innych szklanek. Jest niepodatne na choroby grzybowe ani na raka bakteryjnego. Kwitnie średnio wcześnie, nie wymaga obcego zapylenia. Zbiór owoców najczęściej przypada w trzeciej dekadzie czerwca. Owoc o średniej masie około 4,3 g, kulisty, spłaszczony na wierzchołkach. Skórka jasnoczerwona, prześwitująca i błyszcząca.
Miąższ pomarańczowożółty, bardzo miękki, luźny, galaretowaty, soczysty. Sok bezbarwny. Pestka mała, kulista z lekko zaznaczonym czubkiem. Szypułka średniej długości, cienka z krótką osadką. Owoce deserowe, przydatne także na przetwory domowe, są wrażliwe na transport, gdyż łatwo się odgniatają. Przemysł przetwórczy póki co nie wyraża większego zainteresowania wiśniami typu szklanka.
- Szklanka Wielka
Odmiana o bliżej nieokreślonym rodowodzie, od dawna znajdująca się w kolekcji Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa (dziś Instytut Ogrodnictwa). Drzewo rośnie silnie i zdrowo. Tworzy szeroko stożkowatą lub kulistą koronę. W młodości plonuje średnio obficie, ale wraz z wiekiem staje się coraz bardziej plenne. Zarówno drzewo, jak i pąki kwiatowe są odporne na mróz. Odmiana średnio podatna na drobną plamistość liści drzew pestkowych oraz na inne choroby wiśni.
Owoce dojrzewają w końcu czerwca. Są duże, wyraźnie większe od innych szklanek (masa owocu 5–6 g), kulistego kształtu, spłaszczone na biegunach. Skórka pomarańczowoczerwona, błyszcząca. Miąższ żółtawokremowy, dość miękki, wyraźnie kwaskowy, średnio smaczny. Smak bardzo zależny od warunków atmosferycznych. Pestka mała, kulista. Szypułka dość krótka i gruba. Odmiana głównie przetwórcza, owoce nadają się do sporządzania wyśmienitych kompotów.
- Montmorency
Odmiana amerykańska, do dziś występująca powszechnie w uprawie w USA. W Polsce mniej rozpowszechniona. Drzewo w kolekcji Instytutu Ogrodnictwa rośnie silnie. Tworzy średniej wielkości koronę, zwykle kulistego kształtu, umiarkowanie zagęszczoną, z licznymi krótkopędami. W okres owocowania wchodzi wcześnie, pąki kwiatowe są mało wrażliwe na wiosenne przymrozki, dzięki czemu dobrze i corocznie plonuje. Drzewo jest wytrzymałe na mróz i mało podatne na choroby, zwłaszcza na drobną plamistość liści drzew pestkowych.
Dojrzewanie owoców przypada około 10 lipca. Mimo dojrzenia mogą być pozostawione na drzewie dłużej. Są jasnoczerwone, o masie 4–5 g, mają kulisty kształt i błyszczącą skórkę. Miąższ jest kremowy, miękki i soczysty, słodko-kwaskowy, bardzo smaczny. Sok bezbarwny (szklanka). Owoce są przeznaczane do bezpośredniego spożycia, a także na przetwory i do zamrażania.
Czerechy
Czerechy właściwie są mieszańcami wiśni z czereśnią. Charakteryzują się zwykle dobrym smakiem owoców i są przeznaczane głównie do spożycia w stanie świeżym.
- Książęca
Bardzo stara odmiana typu czerechy, o bliżej nieznanym rodowodzie, niegdyś popularna w uprawie amatorskiej. Drzewo średnio wytrzymałe na mróz. Rośnie średnio silnie, tworzy koronę odwrotnie stożkowatą, wąską. Owocuje nieregularnie. Kwitnie wcześnie, pąki kwiatowe i kwiaty są wrażliwe na mróz, dlatego obfite owocowanie występuje tylko w latach o sprzyjających warunkach atmosferycznych. Wiśnię tę należy wybierać do uprawy w najcieplejszych rejonach kraju. Odmiana obcopylna. Jako zapylacze poleca się czereśnie odmiany Kassina, Jaboulay, Schneidera Późna.
Owoce dojrzewają na przełomie czerwca i lipca. Mają nieregularny kształt, kulisty lub szeroko sercowaty. Skórka czerwona, z połyskiem, przeświecająca. Miąższ ciemnoczerwony, miękki, słodki lub słodko-kwaskowy, bardzo smaczny. Sok jasnoczerwony. Pestka krótka, mała, pękata. Szypułka długa i zwykle z osadką. Owoce są spożywane głównie na świeżo, choć nadają się również na kompoty. Dojrzewają nierównomiernie, są silnie zrośnięte z szypułkami, trudno znoszą transport, bo łatwo odgniatają się. Książęca jest odmianą doskonałą do nasadzeń amatorskich lub w pobliżu dużych rynków zbytu.
- Hortensja (syn. Królowa Hortensja)
Jest czerechą otrzymaną już w 1932 r. we Francji. Kiedyś była polecana do sadzenia w ogrodach przydomowych. Drzewo jest mało lub średnio wrażliwe na mróz i na choroby. Rośnie silnie, tworzy koronę wzniesioną, odwrotnie jajowatą, niezbyt zagęszczoną, pokrojem zbliżoną do czereśni. Gałęzie są proste, dość sztywne, wyrastające pod ostrym kątem, łatwo odłamujące się i skłonne do ogałacania.
W okres owocowania wchodzi średnio wcześnie, a nawet późno, owocuje przeważnie na umiarkowanym poziomie. Pąki kwiatowe są bardzo wrażliwe na przymrozki wiosenne. Odmiana obcopylna. Zapylaczami mogą być dla niej odmiany czereśni. Dojrzewanie owoców następuje przeważnie na początku lipca. Owoc jest zwykle duży, o masie około 7 g, nieco wydłużony. Skórka jasna, przeświecająca, pokryta karminowym rumieńcem. Miąższ żółty, miękki, lekko włóknisty, słodko-kwaskowaty, bardzo smaczny. Sok bezbarwny. Pestka duża, dość długa o nierównej powierzchni. Szypułka dość długa z osadką i 1–2 listkami. Owoce są miękkie i źle znoszą transport. Są bardzo smaczne jako deserowe, ale nie mają równych sobie także w kompotach. Hortensja nadaje się jednak głównie do uprawy amatorskiej. Do towarowej produkcji ekologicznej nie jest poleca[1]na z powodu słabego plonowania drzew i delikatnych owoców.
Dr hab. Elżbieta Rozpara, prof. IO Instytut Ogrodnictwa – PIB w Skierniewicach
