Rośnie popyt na winorośl deserową
Na wzrost zainteresowania uprawą deserowych odmian winorośli w Polsce w ostatnich latach wpłynęło kilka czynników. Pierwszym z nich jest ocieplenie klimatu i wzrost średniej temperatury rocznej oraz mniejsza liczba mroźnych dni. To powoduje, że nasz klimat staje się coraz bardziej przyjazny dla ciepłolubnej winorośli deserowej.
Drugim czynnikiem jest postęp prac hodowlanych i wprowadzanie do uprawy nowych genotypów bardziej przystosowanych do chłodniejszego klimatu. Są to mieszańce międzygatunkowe, które w porównaniu z odmianami winorośli właściwej (Vitis vinifera L.) charakteryzują się większą wytrzymałością na niską temperaturę i większą odpornością na choroby grzybowe, a ponadto tworzą duże, bardzo atrakcyjne owoce. Do prac hodowlanych wykorzystuje się takie gatunki, jak: Vitis riparia, V. rupestris, V. lincecumii, V. labrusca czy V. amurensis.
Kolejnym czynnikiem sprzyjającym zakładaniu deserowych winnic w Polsce jest tendencja poszukiwania przez sadowników nowych, lepszych możliwości zarobkowania. Szansę taką daje uprawa nowych gatunków roślin sadowniczych.
Na rosnącą popularność winogron deserowych w naszym kraju wpływ ma także rozwój gospodarstw agroturystycznych oraz powstające w ostatnim czasie liczne gospodarstwa ekologiczne. Jedną z wielu atrakcji proponowanych przez te gospodarstwa jest zwiedzanie winnicy połączone z degustacją, często własnoręcznie zbieranych, świeżych winogron, a te charakteryzują się bogactwem smaków i aromatów. Jagody winorośli mogą być słodkie, słodko-kwaśne, o posmaku owoców, kwiatów czy ziół, lub bardziej ostre, z nutą muszkatu. Winogrona oprócz walorów smakowych posiadają także dużą wartość odżywczą i prozdrowotną. Są bogatym źródłem witamin, składników mineralnych, węglowodanów, kwasów organicznych, aminokwasów, polifenoli i innych związków cennych dla zdrowia człowieka.
Co trzeba przewidzieć, planując uprawę winorośli deserowej?
Decyzja o wprowadzeniu do uprawy deserowych odmian winorośli nie należy do łatwych. Wiąże się z dużymi nakładami inwestycyjnymi, które trzeba ponieść m.in. na materiał nasadzeniowy, konstrukcję podporową do mocowania krzewów czy siatki zabezpieczające owoce przed gradem i ptakami. Producenci, którzy zdecydują się na jednoczesną produkcję winogron deserowych i przeznaczonych do produkcji wina na sprzedaż, będą musieli dopełnić również formalności wynikających z uregulowań prawnych i poddawać się licznym kontrolom urzędowym. Przyszli plantatorzy winorośli powinni także oszacować ryzyko wystąpienia licznych zagrożeń podczas uprawy tych roślin.
Do najważniejszych z nich zaliczyć należy niekorzystne zjawiska atmosferyczne (mróz, wiosenne przymrozki, długotrwałe deszcze, silny wiatr, gwałtowne burze, grad), infekcje powodowane przez patogeny chorobotwórcze oraz uszkodzenia roślin przez szkodniki, włączając w to osy i ptaki. Część z tych zagrożeń można ograniczyć, np. poprzez wprowadzanie do uprawy właściwego doboru odmian.
Kryteria jakościowe stawiane winogronom deserowym przez rynek
O wartości i przydatności do uprawy różnych genotypów winorośli decydują ich cechy biologiczne. Najważniejszym kryterium, na podstawie którego odmianę winorośli zalicza się do grupy deserowych, są cechy użytkowe owoców. Ważny jest wygląd (wielkość, kształt), zarówno całych gron, jak i pojedynczych jagód oraz smak, aromat i barwa owoców. Preferowane są jagody duże o zwartym, chrupkim miąższu, cienkiej skórce i o małych nasionach lub całkowitym ich braku.
Winogrona deserowe przeznaczone do sprzedaży w klasie "extra" muszą pod względem kształtu, rozwoju i wybarwienia posiadać cechy charakterystyczne dla danej odmiany, uwzględniając region, z którego pochodzą. Jagody muszą być twarde, mocno osadzone i równomiernie rozmieszczone na całej długości osi kwiatostanowej oraz posiadać praktycznie nienaruszony, charakterystyczny nalot. Nie dopuszcza się nawet nieznacznych stłuczeń, wad skórki ani oparzeń słonecznych. Gron, które zaczynają się psuć, są zanieczyszczone, bądź mają objawy żerowania szkodników, obcy zapach i smak, nie można zakwalifikować nawet do "klasy drugiej".
Jednym z warunków zapewnienia tak wysokiej jakości winogron deserowych przeznaczonych do sprzedaży jest odpowiedni zbiór. Grona powinny być zbierane w odpowiednim stopniu dojrzałości, aby dobrze zniosły transport, przeładunek i okres przechowywania, a w konsekwencji w zadawalającym stanie dotarły do konsumenta. Przy określeniu dojrzałości zbiorczej winogron pomocne może być oznaczenie zawartości ekstraktu (cukrów) w stosunku do zawartości kwasów.
Jak uprawiać winorośl deserową? Pod osłonami czy w polu?
Wysokie wymagania konsumentów co do jakości winogron deserowych zmuszają producentów nie tylko do bardzo delikatnego zbioru owoców, lecz także do zapewnienia krzewom jak najlepszych warunków wzrostu i rozwoju. Zmienny klimat Polski sprawia, że winorośl deserowa, często uprawiana jest pod stałymi osłonami, takimi jak tunele foliowe, szklarnie czy też zadaszenia bez ścian bocznych. Taki sposób uprawy zabezpiecza grona przed niekorzystnymi zjawiskami atmosferycznymi i przyspiesza termin dojrzewania owoców, co z kolei stwarza możliwość uzyskania wyższej ceny.
Uprawa polowa jest tańsza, ale bardziej ryzykowna. Polskę, pozostającą pod wpływem wzajemnie przenikającego się klimatu morskiego i kontynentalnego, cechuje duża różnorodność i zmienność pogody. To sprawia, że nie wszystkie rejony w jednakowym stopniu nadają się do towarowej uprawy tych krzewów.
Stanowisko jest decydującym czynnikiem warunkującym uprawę winogron
Winorośl jest rośliną, która zarówno w okresie spoczynku zimowego, jak i w czasie wegetacji ma wysokie wymagania cieplne. Poszczególne odmiany potrzebują do osiągnięcia dojrzałości zbiorczej owoców oraz do dobrego zdrewnienia łozy, określonej liczby ciepłych dni. Jednym z ważniejszych kryteriów określających przydatność danego stanowiska do uprawy winorośli (pod względem termicznym), jest tzw. wskaźnik SAT (Suma Aktywnych Temperatur). Jest to suma wszystkich średnich dobowych temperatur powietrza, które wynoszą powyżej 10°C i są odnotowywane w okresie wegetacyjnym (1.IV–31.X). Przyjmuje się, że wskaźnik SAT dla towarowej plantacji winorośli powinien wynosić minimum 2500°C. Znajomość wartości tego wskaźnika dla danego miejsca, a także wartości innych wskaźników, takich jak: długość sezonu wegetacyjnego, indeks chłodnych nocy czy indeks Huglina (wskaźnik ciepła, który obliczany jest w oparciu o średnie i maksymalne temperatury dzienne odnotowywane w okresie od 1.IV do 30.IX oraz współczynnika, którego wartość uzależniona jest od szerokości geograficznej danej lokalizacji) pozwala w lepszym stopniu dobrać odmiany winorośli do określonego stanowiska.
Do uprawy odmian deserowych powinno przeznaczać się najlepsze miejsca spośród dostępnych w gospodarstwie i to nie tylko ze względu na warunki klimatyczne, lecz także ze względu na warunki glebowe oraz związane z topografią terenu. Najbardziej przydatne są stanowiska ciepłe, słoneczne, o wystawie południowej lub południowo-zachodniej, osłonięte od silnych wiatrów i z żyzną glebą. Najlepiej do trudnych warunków Polski adoptują się odmiany wytrzymałe na mróz, wiosenne i jesienne przymrozki oraz odporne na grad, upały, silny wiatr i długotrwałe opady deszczu.
Inne aspekty uprawowe winorośli deserowej
Aby uzyskać piękne i zdrowe kiście, odmiany deserowe powinny mieć zapewnione nie tylko dobre stanowisko, lecz także bardzo staranną pielęgnację krzewów w czasie wegetacji. Szczególną uwagę należy zwrócić na nawożenie roślin oraz cięcie letnie.
Ważna jest także mała podatność krzewów na choroby i szkodniki. Największym zagrożeniem dla winorośli są choroby grzybowe: mączniak rzekomy (Plasmopara viticola), mączniak prawdziwy (Uncinula necator) oraz szara pleśń (Botrytis cinerea).
Dobierając odmiany, warto uwzględnić różną porę dojrzewania owoców – od najwcześniejszych do najpóźniejszych. W ten sposób podaż owoców czy zbiór będą rozciągnięte w czasie.
Planując winnicę, trzeba pamiętać o stopniu płodności poszczególnych odmian. Większość odmian winorośli jest samopłodna. Zdarzają się jednak również odmiany obcopłodne, np. Talizman, Łora czy Podarok, które do zapłodnienia potrzebują pyłku innej odmiany, najlepiej o takim samym terminie kwitnienia.
Rynek winorośli deserowej w naszym kraju dopiero zaczyna się kształtować
Asortyment odmian winorośli deserowej, które można uprawiać w Polsce, jest bardzo szeroki. Są wśród nich odmiany pochodzące od winorośli właściwej i mieszańce międzygatunkowe (hybrydy), zawierające w swoim składzie geny różnych gatunków. Jednak o odmianę idealną jest raczej trudno. Na przykład genotypy, które są wytrzymałe na mróz, nie zawsze wytwarzają duże i smaczne owoce, a odmiany, które tworzą atrakcyjne owoce nie zawsze są wystarczająco odporne na mączniaki i szarą pleśń.
Właściwy dobór odmian pod kątem ich właściwości użytkowych może być niewystarczający, aby prowadzenie winnicy okazało się sukcesem. Bardzo ważne jest, aby wyprodukowane winogrona spełniały oczekiwania konsumentów. Rynek winogron deserowych produkcji "made in Poland" dopiero zaczyna się kształtować i o tym, które odmiany go zdominują, zdecydują konsumenci. Należy pamiętać, że winogrona są owocami sezonowymi, a okres ich przechowywania jest ograniczony. Prawdopodobnie większość owoców deserowych odmian winorośli będzie oferowana na rynkach lokalnych. Przy aktywnej promocji polski konsument szybko przekona się do ich wartości, bo za rodzimymi produktami ogrodniczymi kryje się smak, jakość, świeżość i wartości prozdrowotne.
Artykuł ukazał się w 9/2021 wydaniu czasopisma Sad Nowoczesny. Zobacz jak znaleźć więcej informacji o nowoczesnym sadzie
Autor:Mgr inż. Ewa Wojciechowska, Anna Stań Instytut Ogrodnictwa – PIB w Skierniewicach
Opr. Joanna Białek
Fot. E. Wojciechowska
