Wykonanie analiz jabłek powinno być poprzedzone pobraniem właściwej próby owoców do testu. Musi być ona miarodajna i reprezentatywna dla danej odmiany i kwatery. Analizujemy jabłka w okresie 14 dni przed kalendarzową datą zbioru, kilkakrotnie – raz lub dwa razy w tygodniu. Za każdym razem powinno się zebrać 15–20 owoców z zewnętrznej części korony, po 3–4 z drzewa z wysokości 1,5–1,8 m nad ziemią, zawsze z tych samych drzew, trzeba więc je jakoś oznaczyć (nie powinny być to drzewa w rzędach zewnętrznych). Jabłka muszą być zdrowe (bez objawów uszkodzeń przez szkodniki czy choroby, ponieważ takie dojrzewają nieco wcześniej), powinny być również reprezentatywne dla danej odmiany pod względem wielkości i wybarwienia.
Badanie jędrności miąższu
Metoda ta polega na wprowadzeniu trzpienia w miąższ owocu po dwóch jego przeciwległych stronach, na odpowiednią głębokość (zaznaczoną kreską na trzpieniu), po wcześniejszym usunięciu skórki. Są dwa trzpienie, jeden o średnicy 11 mm służy do badania jabłek a drugi (8 mm) – gruszek. Wyniki są bardziej miarodajne, jeśli jędrnościomierz jest umieszczony na statywie, a nie w dłoniach osoby wykonującej pomiar (trzpień powinno się zagłębiać zawsze z jednakową siłą). Wyniki ręcznie wykonanych pomiarów spisuje się, następnie wyliczana jest średnia arytmetyczna, którą porównuje się z parametrami, opracowanymi dla poszczególnych odmian. Podczas zbioru jabłek optymalna jędrność owoców, w zależności od odmiany, powinna wynosić od 6,5 do 10 kG. W czasie sprzedaży jest ona niższa o 1–2 jednostki. Każde gospodarstwo sadownicze powinno być wyposażone w jędrnościomierz, Jest on potrzebny nie tylko w okresie przedzbiorczym, ale również w trakcie kontroli jabłek w przechowalni i przed każdą wysyłką.
Grupy producentów dysponują często automatycznymi jędrnościomierzami, które dają nieco bardziej miarodajne wyniki, a dane z pomiarów dodatkowo są automatycznie gromadzone w bazie danych. Pomiar jędrności nie daje bezpośredniej informacji o stanie dojrzałości jabłek, ale wskazuje, jak długo można je przechowywać.
Oznaczanie zawartości ekstraktu
Kolejna metoda oceny dojrzałości jabłek i gruszek to refraktometryczne badanie zawartości ekstraktu. Końcówkę refraktometru (urządzenie optyczne, które bada współczynnik załamania światła różnych substancji/cieczy) umieszcza się w otworze jabłka po trzpieniu jędrnościomierza, aby pozyskać odrobinę niezbędnego do badania soku z miąższu. Po zamknięciu pryzmatu trzeba spojrzeć w kierunku światła i odczytać wynik w procentach lub stopniach Brix. Jabłka w czasie pomiaru powinny zawierać 11,0–13,0% i więcej cukrów, natomiast gruszki – co najmniej 10% (podczas dojrzewania owoców poziom ekstraktu wzrasta). Zawartość ekstraktu wylicza się jako średnią arytmetyczną wyników uzyskanych na kilkunastu jabłkach z próby. Metoda ta nie jest jednak wystarczająco precyzyjna, aby tylko na jej podstawie podejmować decyzję dotyczące terminu zbioru. Powinna zatem być zawsze uzupełniona dwoma pozostałymi. Daje jednak ważną informacje o wrażliwości owoców na przemarzanie w trakcie ich przechowywania, gdyż zawartość cukrów decyduje o temperaturze zamarzania soku (im jest ich mniej, tym wyższa temperatura zamarzania i większe ryzyko przemrożenia).
Test skrobiowy – najpopularniejszy
Najprostszą, tanią i prawdopodobnie najpowszechniej stosowaną metodą jest indeks/test skrobiowy. W tym przypadku nie jest potrzebna aparatura pomiarowa. Wystarcza płyn Lugola i tablice skrobiowe. Test polega na ocenie barwnej reakcji skrobi (substancja zapasowa gromadząca się w miąższu owocach) na roztwór jodu w jodku potasu (płyn Lugola). Powierzchnia miąższu zawierająca skrobię pod wpływem płynu Lugola przybiera kolor granatowy, co świadczy o jego niedojrzałości. W czasie dojrzewania skrobia ulega rozkładowi na cukry proste – wówczas obserwujemy jasne przebarwienia miąższu. Przy braku zabarwienia owoce są przejrzałe i nie kwalifikują się do długiego przechowywania. Owoce kroimy w poprzek (cięcie powinno przechodzić przez komorę nasienną), po czym powierzchnię jednej z odciętych połówek spryskujemy płynem Lugola, maczamy w nim lub malujemy pędzlem. Już po kilku minutach możemy przystąpić do oceny dojrzałości zbiorczej danej próby owoców. Udział powierzchni odbarwionej na przekroju jabłek porównuje się z dziesięciostopniowymi tablicami wzorcowymi, w których 1 oznacza całkowicie zabarwioną na granatowo powierzchnię przekroju jabłka (owoc niedojrzały), a 10 – całkowicie jasny miąższ (owoc przejrzały). Różne odmiany zbieramy przy innych wartościach indeksu skrobiowego, w zakresie od 1 do 8. Uzyskane za pomocą testu skrobiowego informacje są obarczone minimalnym błędem wynikającym z indywidualnej, czasami subiektywnej oceny stopnia zabarwienia miąższu przez osobę przeprowadzającą badania. W bieżącym roku, jeśli utrzyma się nieprzeciętnie wysoka temperatura w okresie lata, test skrobiowy może dodatkowo informować o oparzeniach słonecznych jabłek (obserwuje się nietypowe zabarwianie miąższu – intensywniejsze od strony oparzenia słonecznego).
Indeks Streifa – trzy w jednej
Test skrobiowy jest najczęściej wykonywany w gospodarstwach, ale trzeba mieć świadomość, że informacja uzyskana na podstawie tylko jednej metody oceny jest niewystarczająca, szczególnie w gospodarstwach posiadających chłodnie KA czy ULO. Dopiero trzy opisane metody dają bardzo precyzyjną informację wyznaczającą optymalny termin rozpoczęcia zbiorów poszczególnych odmian w konkretnych kwaterach. Są też niezbędne, jeśli sadownik planuje zastosowanie technologii z użyciem 1-MCP. Wyniki pomiarów: jędrności, indeksu skrobiowego i refrakcji możemy wykorzystać do wyliczenia indeksu Streifa, który umożliwia uzyskanie jednego wyniku pozwalającego określić optymalny czas zbioru dla danej odmiany. Indeks Streifa wylicza się poprzez podzielenie jędrności miąższu (w kG) przez wynik mnożenia zawartości ekstraktu i wartości próby skrobiowej. Optymalne wartości Indeksu Streifa są różne dla poszczególnych odmian, np. dla Idareda jest to 0,2–0,3, a dla grupy Jonagoldów 0,08–0,09.
Barbara Błaszczyńska, Agrosimex
Więcej na ten temat w sierpniowym wydaniu miesięcznika „Sad Nowoczesny” (SN 8/2018).
