W listopadowym numerze „Sadu Nowoczesnego” przedstawiono przepisy prawne dotyczące bakteryjnych regulowanych agrofagów niekwarantannowych, od których materiał szkółkarski powinien być wolny lub praktycznie wolny. Omówiono aktualnie obowiązujące rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 3 lipca 2020 r. (Dziennik Ustaw z 15 lipca 2020 r., Poz. 1244), zwracając szczególną uwagę na materiał kategorii CAC, tzn. materiał wytworzony przez dostawcę i przez niego oceniony. W rozporządzeniu jest zamieszczony tabelaryczny wykaz wszystkich regulowanych agrofagów niekwarantannowych obejmujący:
- bakterie (właściwe) i fitoplazmy (to też bakterie, ale nie mające ściany komórkowej),
- grzyby i organizmy grzybopodobne,
- wirusy i wiroidy oraz owady i nicienie, występujące na roślinach i/lub w glebie.
Podstawą oceny stanu zdrowotnego materiału szkółkarskiego drzew owocowych są lustracje, a w razie wątpliwości dotyczących wymienionych agrofagów należy pobrać próby do analizy laboratoryjnej.
W niniejszym artykule przedstawiamy najważniejsze objawy i krótkie opisy chorób bakteryjnych powodowanych przez RNQP.
Rak bakteryjny leszczyny - sprawca: Pseudomonas avellanae
- Na porażonych krzewach (drzewach) pąki rozwijają się z opóźnieniem.
- Pierwsze objawy to gwałtowne więdnięcie liści na pojedynczych pędach wiosną i/lub latem.
- Liście, po zamarciu, zwykle pozostają na pędach. Natomiast nie obserwuje się nekrotycznych plam na liściach.
- Jesienią na organach zdrewniałych tworzą się zrakowacenia.
- Kora zmienia zabarwienie na czerwonobrązowe, a pod korą występuje brązowe przebarwienie drewna.
- Porażeniu mogą także ulegać korzenie.
Bakteryjna zgorzel leszczyny - sprawca: Xanthomonas arboricola pv. corylina
- Wczesną wiosną pojawiają się na liściach drobne ciemnobrązowe lub prawie czarne, nieregularne, uwodnione plamki o średnicy 2–3 mm. Z czasem powiększają się i opanowując nawet znaczną część blaszki liściowej przyjmują czerwonobrunatne zabarwienie otoczonym niewielkim, jasnozielonym halo.
- Na pędach powstają, zwykle wokół pąków, nekrozy i zgorzele. Początkowo są to niewielkie, lekko wzniesione, ciemnobrunatne plamy, najczęściej w kształcie elipsy. Z czasem powiększają się i mogą opanować cały obwód porażonego pędu, powodując jego zamieranie.
- Zgorzelom mogą towarzyszyć podłużne pęknięcia na pędach.
Bakteryjna zgorzel orzecha włoskiego - sprawca: Xanthomonas arboricola pv. juglandis
- Na liściach pojawiają się małe, okrągławe lub kanciaste plamy o prawie czarnym zabarwieniu.
- Z czasem plamy zlewają się tworząc rozległe ciemnobrunatne nekrozy, najczęściej zlokalizowane na wierzchołku i po brzegach blaszki liściowej. Często są otoczone żółto-zielonkawym halo.
- Na młodych pędach tworzą się wydłużone, czarne plamy, obejmujące niekiedy cały pęd i powodujące jego zamieranie.
- Nekrozy mogą pojawiać się również na pędach zdrewniałych. Podczas wilgotnej i ciepłej pogody na powierzchni porażonych tkanek mogą pojawiać (bardzo rzadko) się najpierw białawe, a później brunatne wycieki bakteryjne.
Guzowatość korzeni drzew owocowych - sprawca: Agrobacterium tumefaciens
- Na wszystkich częściach systemu korzeniowego, a niekiedy także na części nadziemnej tworzą się guzowate narośle. Początkowo powstają niewielkie nabrzmienia pod tkanką okrywającą, w zasadzie tylko w miejscach uszkodzeń, z czasem osiągają wielkość od kilku milimetrów do nawet kilkunastu centymetrów.
- Młode guzy mają najczęściej kształt kulisty, są gładkie, miękkie o jasnokremowym zabarwieniu, w miarę starzenia drewnieją, zmienia się ich kształt, powierzchnia staje się chropowata i przybiera barwę ciemnobrunatną lub nawet czarną.
Bakteryjna plamistość drzew pestkowych - sprawca: Xanthomonas arboricola pv. pruni
- Choroba atakuje prawie wszystkie organy nadziemnej części drzewek, zwłaszcza brzoskwini, moreli, nektaryn i śliw.
- Pierwsze objawy występują przeważnie na liściach, na których najpierw tworzą się małe (o średnicy 1–3 mm), najczęściej nieregularnego kształtu plamy, początkowo widoczne w postaci uwodnionych, jasnozielonych (szarawych) przebarwień na spodniej stronie blaszki liściowej, często usytuowanych w pobliżu nerwu głównego, po brzegu i na wierzchołku. Z czasem plamy powiększają się i przyjmują charakterystyczne brunatne zabarwienie, niekiedy z purpurowym środkiem.
- Następnie przesychają i wykruszają się, a liść wygląda jak przestrzelony. Brzegi powstałych dziurek mogą być czerwono zabarwione.
- Przy silnym porażeniu liście przedwcześnie żółkną i opadają.
- Na młodych pędach tworzą się nekrotyczne plamy o długości kilku centymetrów.
- Niekiedy towarzyszy im gumowaty wyciek. Choroba dotychczas nie wykryta w Polsce.
Rak bakteryjny drzew owocowych - sprawcy: Pseudomonas syrinage pv. syringae, P. syrinage pv. morsprunorum, Pseudomonas syrinage pv. persicae, Pseudomonas viridiflava
- Na drzewach pestkowych pierwsze objawy pojawiają się na liściach, gdy nie są one w pełni wykształcone; porażone listki mają zbrunatniałe wierzchołki oraz ciemnozielone, punktowe plamy.
- Na starszych liściach plamy są najczęściej okrągłe lub o kształcie nieregularnym i otoczone jaśniejszą obwódką (halo). Z rozwojem choroby barwa plam zmienia się od żółtej poprzez żółtobrunatną do ciemnobrunatnej. Podczas wilgotnej pogody plamy zlewają się i obejmują znaczną powierzchnię blaszki liściowej.
- Znekrotyzowana tkanka w obrębie plam z czasem przesycha i wykrusza się i wtedy liść wygląda jak przestrzelony.
- Na młodych pędach początkowo powstają ciemnozielone uwodnione plamy, które z czasem żółkną, brunatnieją i czernieją.
- Najbardziej charakterystycznym objawem choroby są zrakowacenia rozwijające się na zdrewniałych pędach i pniu.
- Często towarzyszą im wycieki gumy powstającej ze zniszczonej tkanki roślin.
- Kora w miejscu porażonym jest zwykle zapadnięta, a porażona tkanka podkorowa nabiera barwy od jasnopomarańczowej do brunatnej.
Na liściach gruszy tworzą się małe, z czasem powiększające się brunatno-czarne lub czarne, okrągławe lub nieregularnego kształtu plamy, które z czasem się wykruszają. Niekiedy zamierają całe liście. Na młodych pędach i krótkopędach powstają brunatno czarne lub czarne nekrozy.
Na pędach jabłoni tworzą się zwykle powierzchniowe, nekrotyczne plamy o nieregularnym kształcie, niekiedy obejmujące cały obwód pędu czy gałęzi. Nekrozy występują częściej w rozgałęzieniach, a także wokół pąków. Objawy na przekrojach, zarówno poprzecznych, jak i podłużnych porażonych organów często przypominają uszkodzenia powodowane przez mróz. Niekiedy występuje pęcherzykowatość kory objawiająca się charakterystycznymi wypukłościami, jakby nieco opalonymi, widocznymi szczególnie wiosną; nierzadko towarzyszą im spękania wierzchniej warstwy kory. Wielkość miejsc z pęcherzykowatymi wypukłościami może być różna – od kilku milimetrów do nawet kilkunastu centymetrów. Z czasem pęcherzyki zasychają i odrywają się płatowato, odsłaniając leżącą pod nimi znekrotyzowaną tkankę. Pędy jednoroczne zamierają rzadko. Patogeny Pseudomonas viridiflava i Pseudomonas syrinage pv. persicae nie zostały dotychczas wykryte w Polsce.
Zaraza ogniowa - sprawca: Erwinia amylovora
- Młode pędy najczęściej więdną od wierzchołka, porażona tkanka jest początkowo ciemnozielona, zazwyczaj błyszcząca, jakby pokryta oleistą substancją.
- Wierzchołki pędów najczęściej zakrzywiają się na kształt pastorału, z rozwojem choroby całe pędy brunatnieją i zamierają.
- Na brzegach liści, wokół nerwu głównego lub między nerwami powstają początkowo czerwonobrunatne (jabłoń) lub ciemnobrunatne plamki (pigwa, grusza), które z rozwojem choroby poszerzają się opanowując całe liście.
- Porażone liście często kurczą się i zwijają, zwykle wzdłuż głównego nerwu do środka i mogą nawet kilka miesięcy utrzymywać się na pędach.
- W miejscu porażenia organów zdrewniałych kora jest początkowo gładka, lekko nabrzmiała i uwodniona, później ciemnieje, zapada się i przysycha.
- Nekroza tkanek pod korą przyjmuje czerwonobrunatne (jabłoń) lub ciemnobrunatne (grusza) zabarwienie obejmujące tkanki poza granicę pęknięcia lub pociemnienia kory, charakterystycznie rozchodzące się zaciekowo.
- W okresie wegetacji na wszystkich porażonych organach może występować wyciek bakteryjny o wiskozowatej konsystencji: początkowo jest szarobiały, później żółknie i w końcu przybiera barwę bursztynową. Występowanie wycieku na roślinach-gospodarzach jest wyłączną cechą zarazy ogniowej (oznaka etiologiczna).
Artykuł opracowano w ramach realizacji zadania 2.1
„Utrzymanie wysokiej jakości elitarnego materiału
roślin sadowniczych” − dotacja celowa MRiRW
